Hezkuntza, helduek beren ondorengoei, sortzen diren unetik, baloreak, jakitateak eta gaitasunak helaraztea da, giza talde baten kideak bilaka diten. Biziko hamaika egoera ezberdinetan gauzatzen da: familian, auzoan, eskolan, pantailen aitzinean, saltegian, aisialdian… Haurrak eskolarizatuz, gurasoek, hezkuntzaren zati baten ardura instituzio bateko irakasle izendaturiko heldu batzuei delegatzen diete.
Eskolarik ez zelarik, gurasoek eta beren giza taldeak edo komunitateak, ondorengoen hezkuntza osoki bermatzen zuten, instituzio bateko helduei delegatu gabe. Haurrek, beren hurbilekoekin (haur helduagoak, gurasoak eta giza taldeko gainerateko kideak)egunerokotasuneko une guziak biziz, haien baloreak, jakitateak eta gaitasunak naturalki eskuratzen zituzten, behatuz eta imitatuz. Herria zen hezitzailea. Horrelako giza taldeetan, baloreen, jakitateen eta gaitasunen transmisio tokiak eta dispositiboak, balore, jakitate eta gaitasun hauen sortze tokiak eta dispositiboak ziren. Giza talde hauek ez zuten eskolaren beharrik. Nork sortu zuen beraz eskola eta zertarako?
Europan, aspaldian eliza katolikoak eskolak sortu zituen, herritarrak giristinotzeko eta morala katolikoa zabaltzeko (ikus adibidez «Gartxot» filma). XVIII garren mendean, dohaineko eta behartutako eskola publikoaren kontzeptua sortu zen. XVIII garren mende bukaeran eta XIX garren mende hasieran, eskolak Prusian sortu ziren, dirudienez Frantzian gertatzen ari ziren iraultzen zabaltzea Prusiara eragozteko, diziplina, obedientzia eta erregimen autoritarioa bermatzeko, eta elitismoa eta klase zatiketa iraunarazteko. Prusiar eskolaren eredua mundura zabaldu zen.
Bestalde, eskola, kapitalismo industrialaren testuinguruan sortu zen eta langileak formatzearen beharrari erantzun zion. Industriako enpresaburuek, behartutako eskola diruztatu zuten (ikus «La educacion prohibida» filma eta Donostiako San Telmo erakustokian 2016an hartutako argazkiak).
Eskola beraz, elizaren, estatuaren eta kapitalismoaren interesentzat sortu zuten. Gaur egun, nagusiki noren interesei erantzuten die eskolak? Tamalez, bere sorreran bezala, elizaren, estatuaren eta bereziki kapitalismoaren interesei, eta ez haurren eta gizateriaren interesei. Eskolak nagusiki merkatuaren interesei erantzuten die, eta euskal herritarroi dagokigunez, europar lehiakortasun ekonomikoaren interesei. Adibidez, Frantziako eskoletako eta Ipar Euskal Herriko ikastoletako irakaskuntza programak, europar kapitalismoaren beharrei etorkizuneko langileak egokitzeko pentsatuak eta eginak dira nagusiki. Azken urteetako Europako hezkuntza sistemen erreformek, gaurko eta etorkizuneko lanbide berrien beharrei langileak egokitzeko, ikasleek ikasi behar dituzten oinarrizko konpetentziak indarrean ezarri dituzte (ikus 2010eko urriko «Le monde diplomatique» aldizkariko «En Europe, les compétences contre le savoir» idazkia).
Arazoa da, denek ikusten dugula kapitalismoaren logikak giza hondamendi gero eta handiagora garamatzala : gutariko bakoitzaren baitan eragiten du, gure gogoeta eta nahikunde edo desira guzien atzean da, deshumanizatzen gaitu, gure harreman sozial gizatiarrak desegiten ditu, herri eta auzo komunitateak desegiten ditu, kolektibotasuna suntsitu eta indibidualismoa sortzen du, herrien, hizkuntzen eta kulturen aniztasuna murrizten du, arazo psikikoak eta eritasun psiko-somatikoak pizten dizkigu, hondamendi ekologikoa eragiten du… Ekologikoa baino, katastrofea lehenik existentziala da, hondamendia lehenik gure nortasunarena eta izaerarena da, pertsonarena da; krisia lehenik gure presentziarena da. Ikastoletako langileok, oso ongi ikusten dugu kapitalismoak azken urteetan eragiten duen haurren izaeraren aldaketa kaltegarri bortitza.
Kapitalismoari alternatiba eraikitzea hil ala biziko kontua da. Alternatiba hori eraikitzeko, lehenik kapitalismoa zer den ongi ulertu behar dugu. Horretarako, oso lagungarriak izan daitezke adibidez Anselm Jappe-en «Crédito a muerte» eta bereziki «Las aventuras de la mercancía» liburuak. Praktikan, kapitalismoan oinarrituko ez den sistema ekonomikoa ukanen duten herri eta auzoak berreraiki behar ditugu. Hezkuntzari dagokionez, horrek erran nahi du gurasoek haurren hezkuntza osoki bermatzeko bidean ezarri behar ginatekeela, instituzio bateko helduei, alegia eskolari, delegatu gabe, eta gazteagoei helarazi nahi dizkiegun baloreak, jakitateak eta gaitasunak hautatuz. Horrela, berriz ere herria litzateke hezitzailea.
Gaur egun, Euskal Herriko haur gehienak eskolarizatuak dira. Hala ere batzuez dira eskolarizatuak eta delegaziorik gabeko hezkuntza jasotzen dute (ikus adibidez Bizi Toki eskolari alternatiba: www.bizitoki.org). Egoera horretatik abiatuz, hezkuntzaren delegazio instituzionalizaturik ez luketen giza taldeak nola berreraiki gogoetatu behar dugu eta norabide horretan urrats zehatzak eman behar ditugu. Kapitalismoari eta eskolari alternatiba eraikitzeko lan hori, erraldoia bezain ederra da. Lot gaiten lanari…
Gorka Torre
[related_posts_by_tax posts_per_page="4"]