Testu hau gaztelaniaz ere eskuragarri dago.

Amaitu gabeko obra faraoniko baten aurkako 30 urteko kronika

Denboren jatorrian: 80ko hamarkadaren amaieran

Egiptoko piramideen antzera, lau hamarkada atzera jo behar dugu abiadura handiko trenen sorrera Europan aurkitzeko. Kapitalismoa globalizazio ekonomikoaren hedapen basatiaren faserako prestatzen ari den garaia da. Bere mugikortasun motorizatuaren beharrak, bai merkantziena, bai bidaiariena, esponentzialki handitzen dira. Testuinguru horretan, Industrialisten Mahai Biribilak (ERT ingelesez) –energiaren, garraioen, industriaren, eraikuntzaren, komunikazioen eta abarren Europako multinazional nagusiak biltzen dituena– autobien, autobideen, aireportuen eta abarren garapen zabala diseinatzen du, abiadura handiko linea handien eraikuntza nabarmentzen delarik.

Espainiar estatuak gogo onez hartzen du hormigoi, diru eta suntsipenezko orgia hau. Garraio-azpiegitura gutxi izateagatik konplexuz betetako estatu izatetik, urte gutxiren buruan autobia eta autobide gehien dituen Europako herrialdea izango da, aireportu gehien dituenetako bat, abiadura handiko kilometroetan munduko bigarrena eta hipertrofia hau bermatzeko, Europako zementu-ekoizle handiena izatera pasatuko da. Eraikuntzaren Espainiako lobby-ak, munduko garrantzitsuenetako bat, handi-mandikeria honen hariak maneiatzen ditu. Horretarako, gobernu zentralak zein autonomikoak erakartzen ditu, koloreen arteko alderik gabe -PP, PSOE, EAJ, UPN- aho batez onartzen baitituzte proiektu horiek, askotan onurak ekarriko dizkietenak, hainbat hozkadatan oinarrituta. Banku eta enpresa-sareek proiektuak txalotzen dituzte, eta estatuko sindikatu nagusiek gauza bera. AHTa aurrerapena dela diskurtso nagusi bihurtzen da. 1992ko Sevillako Nazioarteko Erakusketaren harian Madril eta Sevillaren arteko lehen lerroak Espainiako demokrazia gaztearen modernotasunaren irudi hori indartzen du. Zerbitzu horren inaugurazioaren ondoren, eta urte batzuetako geldialdiaren ondoren, estatua sistema erradial bat diseinatuz doa, Madrilen zentratuta, hiriburua estatuko gainerako herrialdeekin lotzea helburu. AVE, Alta Velocidad Española izenak, zalantzarik gabe, Madril autonomia erkidego guztiekin lotzearen izaera espainiar hori azpimarratzen du.

Eta Euskal Herrian zer?

Europa mendebaldeko abiadura handia bi korridore handitan egituratzen da: atlantikoa eta mediterraneoa. Horrela, EHa iparraldetik hegoaldera zeharkatuko du korridore atlantikoak eta Nafarroa honen adar batek, korridore mediterraneoarekin lotzeko, korridore kantabriar-mediterraneoa osatuz.

Hego Euskal Herriko AVEa AHT deituko da, sustatzaileak berehala ohartzen baitira AVEren E hori ez dela oso maitatua lur hauetan. Frantziako estatuan eta Ipar Euskal Herrian TGV izena emanen zaio. AHTaren EHko ibilbidea hiru proiektutan banatzen da: Ipar Euskal Herrian Parisetik datorren trazaketa da, Akize eta Irun arteko Lapurdiko kostaldeari eraginez. EAEn, linea horrek Donostia, Bilbo eta Gasteiz hiru hiriburuak lotzen ditu Y moduan, Gaztelarekin konektatzeko, eta, hirugarrenik, Nafarroako korridoreak euskal Y-a Mediterraneoko ardatzarekin lotzen du. AHTa hiru proiektutan banatuta dagoenez, obren garapena eta baita oposizioaren ezaugarriak zein denborak ere oso desberdinak izanen dira.

Politikari eta enpresariek iluntasun osoz ekiten diote lanari. Urte haietan propaganda politikoa besterik ez zegoen, eta botere-kudeatzaileen aldetik ez zegoen inolako informazio gardenik.

Oposizioaren lehen taldea: AHTren Aurkako Asanblada

1993an sortu zen AHTaren aurkako lehen taldea EHan: AHTren Aurkako Asanblada. Azpiegitura handien aurka lurraldea defendatzeko beste borroka batzuetan parte hartutako militanteak, hala nola Irurtzun-Andoain autobian, Bilboko superportuan eta esperientzia desberdinetatik zetozen beste batzuek, oposizio mugimenduaren autoantolaketa sustatzen zuen erakunde batean elkartu ziren, ezaugarri antikapitalista, antidesarrollista eta asanblearioak zituena. Hainbat talde sortu ziren kaltetutako herrietan, eta horiek aldizkako batzar nagusian koordinatzen ziren.

Leitzarango autobiaren aurkako borrokan lortutako eskarmentuari esker, nagusi zen eredu ekonomiko eta soziala zalantzan jartzen ez zuen edozein trazaketa-alternatiba teknikori uko egiten zion. Diskurtso eta jardun politikoari dagokienez, zalantzarik gabe, kolektibo interesgarriena izan da AHT-ren aurkako borrokan ezezik baita EHan sortutako lurraren defentsarako beste borroken artean ere. Oparoaldi ekonomiko haietan, oso zaila zen diskurtso antidesarrollista mantentzea, eta oso kolektibo gutxik sumatzen zuten egungo menderatze-sistemak ekarri digun krisi ekologiko globala. Gainera, Estatu mailan AHTaren aurkako jarrera argia hartzen zuen kolektibo bakarretakoa zen, hainbat ikuspuntutatik ondorio oso kaltegarriak dakartzalako, ez bakarrik ingurunearen suntsipenarena. Hainbat gairi buruzko eztabaida ideologiko sakonak artikulu eta salaketa-lan interesgarriak ekarri zituen, ez AHTri buruzkoak bakarrik, baita beste gai batzuei buruzkoak ere. Adibide bat jartzearren, poligono eolikoen aurkako jarrera hartu zuen lehen kolektiboa izan zen, ekologismoak bedeinkatzen zituen testuinguru orokor batean.

Ilunkeria eta opakutasun ofizialaren aurrean, proiektuari buruzko informazioa zabaltzen hasi zen, mendi-martxa ugari eginez. Erakunde horrek deitutako mobilizazioak ugariak izaten hasi ziren Hego Euskal Herrian, eta 3.000-4000 pertsonako kopuruak lortu ziren, batere mespretxugarriak ez zirenak, kontuan hartuz bere garairako sistemaren aurkako aldarri argiak plazaratzen zituen kolektibo bat zelako. Erakunde arduradunen egoitzetan ere proiektuaren salaketa ekintza zuzenaren bidez egiten zen. 1996tik aurrera, egitasmoaren aurkako kanpaldiak urtero egiten hasi ziren, modu autoantolatu eta asanblearioan, 2011ra arte. Salaketa, ekintza eta topaleku gisa erabiltzen ziren, eta EHtik zein estatuko gainerako herrialdeetatik etorritako pertsona askok parte hartzen zuten horietan. Zalantzarik gabe kanpaldiak erreferentziazko ekimen bihurtu ziren AHTaren aurkako borrokan.

Alternatiba teknikoen aurkako bere planteamenduarekin bat etorriz, 2006tik 2009ra bitartean Herri Batasunaren eta LABen lehen proposamen alternatiboak kritikatu zituen.

AHTaren aurkako borroka sendotu egin zen: AHT Gelditu! Elkarlanaren sorrera 2001ean

Zortzi urteko borrokaren ondoren eta AHTaren proiektua aurrera zihoala ikusita, AHTaren Aurkako Asanbladak borroka beste sektore batzuetara zabaltzeko beharra ikusi zuen. Hala, 2001ean, azpiegitura horrek eragindako lur emankorraren galeraz sentsibilizatutako EHNE nekazarien sindikatuarekin bat eginez, hainbat alderdi politiko, sindikatu, talde ekologista eta beste talde batzuei dei egin zien AHT Gelditu! Elkarlana izeneko plataforma sortzeko. Erakunde horren sorrerako puntuen artean zeuden azpiegitura aurrez aurre borrokatzea, alternatiba teknikorik ez onartzea, kaltetutako herriek beto eskubidea izan behar zutela azpimarratzea eta jendarte-eztabaida zabaltzea, trenbide eta garraio ereduari buruz ez ezik, jendarte eredu osoaren gainean ere. Herri eta eskualdeetan egitura deszentralizatua ezartzeaz gain jarraipen-batzorde iraunkorra eratu zen. Elkarlanak deitutako lehen manifestazioetan AHTren Aurkako Asanbladak ezarritako sabaia gainditzea lortu ez bazen ere, mobilizatzen hasi ziren sektore berrietara iritsi zen.

Oposizioaren barruko lehen arazoak

IU, barrikadaren bi aldeetan zegoen alderdia -Eusko Jaurlaritzan ere erantzukizunak zituelako- lehen arazo-eragilea izan zen Euskal Y-aren ordez U formako alternatiba argitaratu zuenean. Berehala neutralizatu zen arrakasta handirik izan ez zuelako.

Garai hartan, Eusko Jaurlaritza ahultasun-une batean zegoen; izan ere, Euskal Y-a, abiadura handiko Europako organigraman lehentasun bereziko 13 tarteetako bat bezala aitortu ez zenez, Europako finantzaketaren zati handi bat galdu zuen, eta beraz, Estatuaren finantzaketaren mende geratu zen ia erabat. Zalantzazko une hori aprobetxatuz, Elkarlana osatzen zuten ia talde guztiek –AHTaren aurkako Asanblada izan ezik– Elkarlanean parte hartzen ez zuen ELArekin batera, 2005ean Tren Sozialaren aldeko Sarea osatu zuten. Sare horrek alternatiba bat proposatzen zuen, 220 km/h-rainokoa eta trazaketa berriko tarte askorekin, ingeniari­tza-irizpideei jarraituz, batez ere teknikariek eta trenbide-sindikatuek diseinatutakoa. Elkarlanak eta Tren Sozialaren aldeko Sareak bi urtez aldi berean funtzionatu zuten. Eskizofrenia hori Asanbladak salatu zuen, borrokaren diskurtso-eduki osoa arriskuan ikusten bait zuen. Sareak emaitzarik ez lortzeak eta Eusko Jaurlaritzak euskal Y-aren jatorrizko proiektuaren finantzaketa lortzeak atzera eragin zuen tren sozialaren planteamenduan.

Obren hasiera: AHTren aurkako borroka bere gailurrean (2005-2009)

2005-2006 aldian, Euskal Y-aren proiektua bere prozedura tekniko eta administratibo luze guztia burutzen joan zen. Eusko Jaurlaritzak eta Estatuko Gobernuak finantzaketa-akordioa sinatzeko azken izapidearen ondorioz obren hasiera aurreikusten joan zen.

Garai hartan, Elkarlanak manifestarien kopurua handitzea lortu zuen, Donostian 7.000 pertsona biltzeraino.

Obrak hastear zeudenez, 2006. Urtearen amaieran Urbinan erresistentzia-gune bat sortu zen, neguko bi hilabetetan eta oso zainduta zegoen leku batean obrak geldiarazteko hainbat ekintza eta sabotajeak egin zituena, atxiloketak eta isunak jasoz. Ekimen honetako parte-hartzaileak kasu askotan ez Elkarlanean ezta AHTren aurkako Asanbladan parte hartzen ez zuten sektoreetatik zetozen. Ingurune informaltzat jo dezakegu, zapi beltz batez estalitako eguzki baten sinboloaren inguruan bilduta, autoantolaketarako eta ekintza zuzenerako deia egiten zutenak. Erresistentzia orria izeneko buletin informatibo bat sortu zuten, hurrengo bi urteetako 18 aleetan ehunka sabotaje eta oposizio ekintza bildu zituena. Urbinan obren hasiera hori geldiarazteko indar nahikorik ez zegoela bistakoa zenean, beste 4-5 tokitan ia aldi berean hasi ziren lanen aurkako deia egin zen.

Aipamen berezia merezi du Gipuzkoako proiektuaren hasieraren aurkako erantzuna, Goierri bailaran. Beste ekintza batzuen artean, Ordiziako Mariaratseko lan eremu hasi berrian hiru obra-geldialdi eta obretarainoko martxa bat zenbatu ziren, zeinean hiru leku desberdinetatik sartu zen; horiez gain, udalerri horretako udaletxean kateatze bat egin zen, baita Legorretako eta Itsasondoko udaletan sartzeko bi oztopatze ere, desjabetze-aktak sinatzea eragozteko. Hori guztia 6 hilabeteko epe laburrean. Dinamika horretan, borrokaren hainbat kontzepzio zituzten pertsonek eta kolektiboek bat egiteak desobedientzia zibilaren uholdea eragin zuen.

Urte hauetan, borrokan parte hartu zuten hiru eragileek sustatutako oposizio-ekintza ugari suertatu ziren. Garai haietako dinamismoaren erakusgarri, 2008ko urriaren 31-ko eguna aipa dezakegu, Ordizian, Miñaon, Aramaion eta, gainera, Bilboko Super Sur-eko lanak geldiaraztea lortu zelarik.

Azpiegitura horren gaitzespena ikusarazteko, 25 bat herri-kontsulta burutu ziren zeinetan ezetza nagusitu zen leku guztietan, askotan gobernuak zein Auzitegi Nazionalak debekatu zituztelarik. Aipatutako Legorreta eta Itsasondoko kasuen antzera, lurren desjabetze-aktak sinatu behar ziren herri askotan benetako herri-hormak egin ziren, ADIFeko teknikariak udaletan sartzea eragozten zutenak. Kasuak garrantzi handia hartu zuen, eta legea aldatu behar izan zuten izapide hori gobernuaren ordezkaritzetan egin ahal izateko. Era berean, lan topografiko ugari oztopatzen ziren eta zundaketa geoteknikoak gelditu ere. Obretan askotan sartu eta ondorioz, gelditu egiten ziren. Eraikuntza-enpresen aurrean elkarretaratzeak egiten ziren, eta batzuetan obrak bertan behera uztea lortu zen, Irungo Construcciones Ugarteren kasuan bezala. Ez ordaindu kanpaina abiatu eta oposizioaren zati handi batek uko egiten zion tren-txartela ordaintzeari, ADIFek eta Eusko trenak AHTren inposaketan zuten inplikazioa salatzeko. Manifestazioek garrantzi berezia hartu zuten, 2007an Arrasateko kasuan bezala, 12.000 pertsona bildu baitziren. Bitartean sabotajeak ugaritu egin ziren. Garai hartan, Gelditour ekimena egin zen, EHko hainbat herritan zehar egindako informazio-bira.

Oposizioaren kriminalizazioa eta errepresioa

Borrokaren gorakadak berekin ekarri zuen mugimenduaren errepresioa eta kriminalizazioa areagotzea, alor mediatiko, polizial zein judizialen bidez.

ETA gatazkan sartu baino askoz lehenago, baita hari buruzko iritzia eman aurretik ere, hedabide gehienek intoxikazio eta manipulazio-kanpaina bat hasi zuten, AHTaren aurkako borroka ETArekin identifika­tzeko helburuarekin, oposizio mugimendu osoa kriminalizatu nahian. Herri-kontsulta asko debekatu egin ziren, eta, kasu askotan, sustatzaileei zigorrak ezarri zitzaizkien; Aramaioko alkateak, esaterako, 7 urteko inhabilitazio-eskaera fiskalari aurre egin behar izan zion.

Obrak hastean, inguruko eremu guztiak militarizatzen zituzten hainbat polizia-kidegok, baita segurtasun pribatukoak ere. Salaketa-ekintza ugarik 7 urtera arteko espetxe-zigor eta isun askoko eskaera fiskal oso gogorrekin amaitu zuten, eta handiena Bilboko tranbia batean egindako pintaketek eragindakoa izan zen, Auzitegi Nazionalean 13.000 euroko zigorra jaso baitzuen.

Era berean, Ez Ordaindu kanpainak Ertzaintzaren eta Eusko Treneko zinpeko zaindarien isun eta indarkeria ugari ekarri zituen. Desobeditzaile bati hilabeteko etxeko atxiloaldia ezarri zioten isuna ordaintzeari uko egiteagatik.

Urte haietan, fiskaltzak urte askoko espetxe zigorrak sustatzen zituen, epaietan nabarmen gutxitzen zirenak. Errepresioaren helburua oposizioa beldurtzea eta ekonomikoki itotzea zen. Garai hartan, Berria egunkariak Ertzaintzaren barne-agiri bat filtratu zuen, zeinaren bidez agenteei agintzen baitzitzaien oposizio ekintza baketsuetan inplikatuta zeudenak ANera eramateko, terrorismo-ekintzengatik epai zitzaten.

Urte haietako mugarri errepresibo garrantzitsuenak honako hauek izan ziren: arestian aipatutako Urbinako erresistentzia-gunearen aurkakoa, 5 atxilotu, 25 izapide ireki eta dozenaka identifikaziorekin; Goierriko oposiziogileen jazarpena, eraso pertsonalera iritsiz, gaueko beldurtze eta guztiz; eta 2009ko urtarrilean Urbinan bizi izan zen errepresio basatia, lan eremua sinbolikoki okupatu ondoren, Ertzantzak obretan ez ezik, herrian ere modu ezin bortitzean oldartu zelarik. Dozenaka ubelduez gain, 8 pertsona atxilo eduki zituzten ia hiru egunez, baldintza gogorretan, eta ANera eramaten saiatu arren ez zuten lortu.

K-aht-eak txikitu! txostenak 2011. Urtera arteko errepresio-prozesu hori guztia jaso zuen, indarrez inposatutako proiektua zela erakutsiz.

ETAren esku-hartze armatua

Gertaera guzti hauen testuinguruan, ETA AHTaren gatazkan sartu egin zen. 2006ko su-etena hautsi bezain laster, zenbait komunikatutan proiektua bertan behera uzteko eta herriaren borondatea errespetatzeko eskatu zien sustatzaileei. Obretako makina eta instalazioetan intentsitate baxuko lehergaiak ezarri ondoren, 2008ko abenduan Ignacio Uria, obraren eraikuntzan inplikatutako enpresaburua, hil zuen. Lurrikara politikoa handia izan zen. Indar konstituzionalistek eta hedabide handiek aukera baliatu zuten oposizio-mugimendua are gehiago kriminalizatzeko. AHT bai, AHT ez eztabaida automatikoki, demokraziaren eta terrorismoaren arteko eztabaida bihurtu zen, gatazka bere interesetarako desitxuratuz eta instrumentalizatuz.

AHTren Aurkako Asanbladak agiri bat argitaratu zuen, eta, bertan, ekintza gaitzetsi gabe, ETAri eskatu zion gatazkan esku ez hartzeko, herri-mugimenduaren jarduteko autonomia aldarrikatuz. Elkarlanari denbora gehiago kostatu zitzaion erantzun bat adostea, baina azkenean atentatutik aldendu zen. Halaber, ingurune informaleko talderen batek borrokaren baitako ETAren tutoretza salatu zuen.

Egia da, ekintza horrek izugarri desitxuratu zuela borroka, eta ondoeza eta nahigabea eragin ziela oposizio-mugimenduko hainbat sektori, horietako batzuek amore eman bait zuten. Bi urte geroago bere ibilbide armatua amaitu zuen ETA terminal baten esku-hartzearen ondorioek urte batzuetan borroka kaltetu zuten.

Proiektuarekiko erresistentzia irmoa Ipar Euskal Herrian

Akize eta Hendaia artean AHTa eraikitzeko proiektuari hasieratik erantzun zioten Lapurdiko biztanleek. Trazadurak modu sakabanatuan bizi den lur eremu zabal bat kaltetzen du. Indar politiko guztiak, eskuineko RPF barne, azpiegitura berri bat eraikitzearen aurka daude. Borroka oso herrikoia izan da, ia gizarte osoak babesten baitu, eta, parte-hartzeari dagokionez, Val Susan (Italia) garatzen denaren oso antzekoa izan da. Oposizioa CADEk koordinatu izan du, hego Landetako eta ipar EHko talde ekologisten erakundeak. Egia esan, ez da AHTren aurkako mugimendua izan, lineen trazadura berriaren aurkakoa baizik. Deitutako manifestazioak oso jendetsuak izan dira, eta udaletako alkate guztiek parte hartu izan dute, Frantziako hiru koloreko bandarekin. Lan topografikoak behin eta berriz eragotzi egin dituzte, pistetarako sarbideak traktore-ilara luzeekin ere blokeatuz. Hori dela eta, 2010ean Pirinio Atlantikoetako Departamenduko prefetak jendarmeriako bi eskuadroi mugiaraztea erabaki zuen, topografía-lanak egin ahal izateko. Era berean, lan topografikoak suntsitzen zituena mehatxatu zuen, nazien okupazioaren 1943ko legeriaren ezartzearekin. Mehatxu horiek gorabehera, lanak berehala gelditu ziren.

Baina ba dirudi orain berriro Frantziako estatuak berpiztu nahi duela proiektua. Izan ere berriki, 2022ko martxoan, Bordele- Tolosa AHTa diruztatzeko prozedura onartu berri dute, iragarriz gainera, bigarren fase batean euskal Y -arekin lotu nahi dutela. Euskal Elkargoak ezetza eman zion proposamenari eta CADEk protesta-elkarretaratzea egin zuen. Zain egon beharko dugu, lozorroan zegoen munstroa berpiztu nahian dabiltzatelako. Hala ere, Hego Euskal Herrian ez bezala, Iparraldeko herritar gehien-gehienek ulertu dute AHTa euren interesen aurkakoa dela, eta momentuz, aldi baterako garaipen hau ospatu beharra dago.

AHTaren aurkako aurkako mugimendua ahitzen hasi zen Hego Euskal Herrian

2010etik aurrera sumatzen hasi zen 2005 eta 2009 arteko mobilizazio-sabaira iritsitakoan ez zitzaiola elementu berririk gehitzen borrokari, eta zeuden batzuk desagertzen ari zirela.

Agortze horren arrazoia anitza izan daiteke:

– Obrak leku askotan ezinbestean aurrera zihoazela ikusteak ondorio desmoralizatzailea izan zuen borrokan.

– ETAren esku-hartze armatuaren ondorioz, sektore eta pertsona batzuk desagertu egin ziren eszenatokitik.

– Errepresioak eragin geldiarazlea izan zuen. Jende askok ezin zuen ekintza desobedienteak egiten jarraitu, kartzelara joateko edo isun ekonomiko handiei aurre egiteko arriskua zegoelako.

– Ezker abertzalearen gero eta inplikazio txikiagoa izateak ere izan zuen bere garran­tzia. Ordutik aurrera, AHTren aurkako borrokaren izaera sektoriala azpimarratu zuen, klasearteko indar metaketaren prozesuan kalte egin ziezaiokeen sistemaren aurkako diskurtsotik aldenduz. Zentzu horretan, indar politiko horretako udalek askoz gehiago zaildu ahal izan zituzten obren izapideak, eta Atxondoren kasua salbuespena izan zen, obren hasiera iazko udara arte luzatzea lortu baitzuen.

Krisia AHTaren aurkako borrokaren eragile nagusietan

AHTren Aurkako Asanbladan desadostasunak sumatzen hasi ziren borrokari heltzeko moduari eta Elkarlanean parte hartzeari zegokienez. Azkenik, ez zuen lortu bere barne-krisia gainditzen, eta 2012an desagertu egin zen.

Ingurune informalak ere indarra galduz joan zen. Erresistentzia Orriaren ildoari jarraitu zion Desarrollismoari Egurre buletina desagertu egin zen 2010ean.

Ekintzak eta sabotajeak apalduz joan ziren. Salbuespen gisa, azpimarratu behar da, besteak beste, Itsasondon baso-mozketa eragozteko zuhaitzen gainetan izandako erresistentzia. Horren ondorioz, EHko beste zuhaitz batzuetan, Gernikakoan barne, ekintzak burutu ziren; eta Itsasondoko meategiak okupatu ziren, tunel baten eraikuntzako leherketak eragozteko.

Elkarlanak ere ez zituen bere unerik onenak bizi. 2010ean, autodesegitea planteatu zen, unean uneko errealitatearekin bat zetorren taldeen koordinazioa ahalbidetzeko, plataforma bat baino gehiago herri-mugimendu bihurtu baitzen. Proposamen honek ez zuen aurrera egin. Krisialdi horren salbuespen gisa, arestian aipatutako Urbinako obretarako martxa egin zuen; baita, Administrazio Autonomiko- ek sinatutako 800.000 gutun faltsu postontzietan banatu zituen AHTrako dirua biltzeko; Hendaiako Gutuna sortzen lagundu zuen– AHTaren aurkako Europako borroken koordinazioa-, Hendaia eta Irun artean 15.000 pertsona biltzea lortu zuena; eta Iruñean 5000 pertsona inguru manifestazioan batzen lortu egin zuen.

Ordutik aurrera, Elkarlana Gipuzkoan eta Bizkaian tokiko talde asko galtzen hasi zen, eta Araban desagertu egin zen. Nafarroan, agian oraindik lanak hasi gabe zeudelako, kosta ahala kosta mantendu zen, Sakanan eta Erdialdean indarra galdu arren.

2010. urtea: Mugitu! mugimendua sortu zen

AHT Gelditu! Elkarlanak AHTari desobeditzen jarraitzeari buruzko hausnarketaldi bat planteatu zuen, obren hasieraren aurkako borroka urteek persona asko ekintzetatik at utzi zituela ikusita, errepresioaren biktima bait ziren. Horrela, 2010ean Mugitu! Mugimendua sortu zen, jarduketa-dekalogo argi batekin. Errepresio-kostu txikiko ekintzen alde egin zen, beren sinpatiagatik herritarren artean ongi jasoko zirenak, ikusgarritasunagatik hiriak eta herriak lehenetsiko zituztenak, eta aldi berean koordinatuko zirenak euskal geografiako hainbat lekutan.

Gipuzkoako Foru Aldundian 2008ko krisiak eragindako murrizketen salaketarekin hasi zuen bere ibilbidea. Lehenengo urteetan mugimenduak indarra hartu zuen hainbat dinamikarekin: pintadak, pegatinadak, billete-zigilatze kanpaina, txandakako baraualdiak, EAEko ikasturte politikoaren hasierako salaketak Donostiako Miramar Jauregian, ekitaldi ofizialen etena, ibaien tindaketa, isun faltsuak autoetan, obren geldialdiak Nafarroan. Bizikleta martxek, hainbat momentutan, protagonismo berezia hartu zuten akanpaden lekukoa bereganatuz.

Beharbada, oihartzun mediatiko handiena lortu zuen ekintza Nafar Gobernuko lehendakariari 2011n emandako tartakadena izan zen, ondorio penal oso larriak izan zituena: 9 urte arteko espetxe-zigorra eskatzea eta isun handiak. Azkenik, tartalariei bina urteko kartzela-zigorra ezarri zitzaien. Horietako batek espetxean sartu behar zuen aurrekari penalak zituelako, baina oposizioaren babes ekonomikoari esker, kartzelan sartzea saihestu zen eta isunak ordaindu ziren; horrek esan nahi du 20.000 € baino gehiago pagatu behar izan zirela. Horrez gain, beste 20.000 € gehiago ordaindu behar izan ziren Iruñeko Diputazioan tartalariekiko elkartasun ekintza batengatik.

Hala ere, mugimendua ez zen zaharberritu, borrokaren gainbehera zela eta. 2015etik aurrera ia desagertu egin zen, eta 2017an Nafarroan bakarrik berpiztu zen. Erkidego honetan noizbehinkako ekintzak egiten jarraitzen du gaur egun arte: AHTaren ibilbidean pintada erraldoiak, mendi eta bizikleta-martxa desobeditzaileak, hauteskundeetan AHTaren aldeko alderdiak salatzeko kanpainak, Castejongo Trenbide Museoaren okupazioa, Klimaren aldeko Munduko Grebari babesa emateko ekintzak, obrak geldiaraztea, Gobernu Ordezkaritzan salaketa ekintzak, ekitaldi ofizialak etetea, publizitate-panelak eta markesinak manipulatzea, etabar.

Nafarroako AHTren korridorea kostata hasi zen

Administrazio-prozesua gehiago moteldu zen Nafarroako kasuan. Hala ere, 2010. Urtearen amaieran Nafarroako gobernuaren eta zentralaren arteko hitzarmena sinatu zen, eta bi gobernuetako ordezkariez gain, militarrak, enpresariak, NUPeko agintariak eta beste batzuk bertaratu ziren. Hitzarmen hori horrela sinatzea foru-kutxarentzat nabarmen kaltegarria izan zen, Nafarroako gobernuak aurreratzen bait zuen inbertsioa, eta gero, teorian, ADIFen dirua jasotzen zuen urteetara, EAEren kasuan ez bezala, non Eusko Jaurlaritzak kupo bidez jasotzen duen. Horren ondorioz, kreditu bat eskatu behar zen, eta haren interesak -45 eta 60 milioi euro artekoak– Nafarroako jendarteak ordaindu behar zituen.

Azken urteetako krisirik handienaren erdian hasi ziren obrak 2011n, eta, ondorioz, lanek aurrera egin zuten poliki-poliki. Manifestazioak eta bestelako ekimenak egin ziren, baina beti 2010a baino lehenagoko kopuruetara iritsi gabe, Tartalarien aldeko Iruñeko manifestazio nazionala salbu, 4000 lagun inguru bildu bait ziren. AHT Gelditu! Nafarroak, beste argudio batzuen gainetik, bere diskurtsoan lehentasuna eman zion AHTaren baliabideak bideratzeari krisiak kaltetutako sektoreetara: murrizketak, pribatizazioak, bankuen erreskateak, langabeziak eta erakundeen utzikeriak pairatutakoak. Testuinguru horretan, AHTaren aurkako aldarria greba orokorretan zabaltzeko saiatu zen, batez ere 2012koan; hartan, hiru pertsona atxilotu eta epaitu zituzten Iruñerriko bankuetan pintadak egiteagatik.

2013an eta krisi ekonomiko horren ondorioz, Nafarroako korridoreak birmoldaketa sakona jasan zuen. Yolanda Barcinaren eta Ana Pastorren arteko akordioak proiektua birdiseinatu zuen, oposizioak AHT Chu Chu gisa kalifikatu zuen Castejon eta Campanas arteko trazaketa proposatzeko. Azkenik, obrak erabat gelditu ziren bi urte eta erdiz 2014 eta 2016 artean.

2016. urtea: AHTaren aurkako borrokak hondoa jo zuen EAE-an

Erkidego honetan AHTaren obrak aurrera zihoazen, gupidagabeki, EAJ-PP akordioen ondorioz -PSOErekin ondoren- batzuetan urteko 600 milioitik gorako inbertsioa egiten bait zuten. EAEko borrokaren gainbehera luzeak hondoa jo zuen 2016. Urtearen amaieran, eta ia desagertu egin zen Gipuzkoako eta Bizkaiko tokiko taldeen arteko koordinazio eskasa. Mugimenduaren gainbeheraren prozesu horren salbuespen gisa, Txirrinka aipatu behar da: AHT eta proiektu txikiak gelditu! lelopean, lurraren defentsarako kolektiboen arteko txandakako bizikleta martxa, lau zutabez osatua eta Angiozarren, Bergarako korapiloan, bat egin zutenak. Ongi atera arren antolaketak higadura handia suposatu zion AHT Gelditu!ri, zeinak ekimenaren lekukoa beste erakunde batzuei pasatzen saiatu zen. Baina ezeinek jaso ez zuenez, Txirrinka ren jarraipena galdu egin zen.

Itzul gaitezen Nafarroara: Aldaketa eta trenaren aldeko ekimenen ugaritzea

2015eko autonomia eta udal hauteskundeetan iraulketa suertatu zen: Geroa Bai, Podemos –Ahal Dugu, EH Bildu eta IU-EB -azken hirurak, AHTaren aurkakoak– aldaketaren gobernua eta udal askoren kontrola bereganatu zituzten, urte askoren ondoren UPN eta PSN tronutik kenduz. Dena den, AHTa berehala geldiarazteko itxaropenari iruzur egin zitzaion. Gobernuko presidentetza zuen Geroa Bairen trebetasunak, akordio programatiko lausoa lortu bait zuen AHTaren gaian. Nahiz eta PPren gobernu zentralak, laukoan tentsioak sortzeko 2017an Nafarroarekiko AHTaren hitzarmena hautsi, obrak berriro hasi ziren, ia hiru urtez geldirik egon ondoren. Gauzak horrela, aldaketaren gobernuak aurretik egindako azterlan teknikoak emateari esker, Alesbes eta Tafalla arteko lau azpiatal berri esleitu eta desjabetu ziren. Aldi horretan, AHTa aurreko gobernuekin baino gehiago bizkortu zen, azpiegituraren aurkako lauko bazkideen amore ematearen aurrean.

2017an, hainbat alderdi, sindikatu, herri mugimendu eta AHT Gelditu! Nafarroak batu ziren AHTrik ez! Trenaren aldeko ekimena sustatzeko. Ekimen horren lehen helburua Iruñean manifestazio bat egitea zen. Gobernuko hiru alderdiek interes handia erakutsi zuten ekimenean laukoaren politikan sustatzen ez zuten AHTaren aurkako konpromisoa beren militantziaren aurrean ikusarazteko. Manifestazioaren ondoren, ekimenak ez zuen jarraipenik izan, bertan parte hartzen zuten gehienen interes faltagatik.

Garai hartan, Sustrai Fundazioak -Nafarroako lurraren defentsarako kolektiboei laguntza juridiko-teknikoa emateko ekimena- kanpaina bat finantzatu zuen neurri handiko publizitate-paneletan, AHTk hil egiten du leloarekin. Fundazio horrek txosten bat aurkeztu zuen 2018 urtean. Azterlan horretan, AHTaren alternatiba bat proposatu zuen, Tren Publiko eta Soziala izenekoa, ezaugarri hauekin: egungo ohiko trazaketa bikoiztu, zabalera iberiarrera eta europarrera egokitzeko hirugarren rail batez hornitu, hainbat puntutan trazaketa egokitu eta zerbitzu handiagoa ematea planteatu, bai maiztasunei, bai abandonatutako geltoki eta geraleku zaharrak berreskuratzeari dagokienean.

2011n sortutako AHTrik Ez! Tren Sozial baten aldeko Erriberako Plataforma eta 2014an jaiotako Erdialdeko Trenaren aldeko Elkartea planteamendu horren alde zeuden. Eta beste kolektibo batzuek ere, hala nola, Iruñerriko Tren Publiko eta Sozialaren aldeko Olza-Iza Plataformak eta Sakanako Trenaren aldeko Plataformak, Sustraiko planteamenduaren ondoren sortu zirenak. Urte hauetan esanguratsuak izan ziren Iruñean, Tafallan eta Altsasun egin ziren elkarretaratzeak eta manifestazioak, obretarako martxa bat barne. Sustraik eta plataforma horiek zerabilten Tren Publiko eta Sozialaren planteamendua eta 2005eko Trena sozialaren aldeko Sareak sustatu zuena ez ziren gauza bera, ez bait zuten trazaketa berririk planteatzen, egungoa hobetu baizik. Halabaina, horietako batzuen komunikatuetan 200-220 km/h-ko abiadura eta Europako estandarrak eskatzen ziren.

Aldeak alde, AHT Gelditu! Nafarroak, AHTaren aurkako indarrak erkidegoan metatzeko asmoz, plataforma horiekin batera lan egitea erabaki zuen, kolektibo bakoitzak bere diskurtsoari eutsiz. Lankidetza hori, lehenik eta behin modu informalean, AHTaren aurkako Koordinakundean gauzatu zen 2019an, eta bertan jarduketa-protokolo bat egin zen, aurrez detektatutako gatazkak saihesteko.

Antzeko prozesua Araban

Herrialde horretan Nafarroako eskema bera errepikatu zen. Administrazio-prozedurak hasi aurretik, Gasteiz eta Nafarroa artean zein Miranda eta Gasteiz artean AHTaren aurkako plataforma bana jarri ziren martxan, Arabako Lautadakoa eta Arabako Haranetakoa, hurrenez hurren. Plataforma horiek ere tren soziala aldarrikatu zuten AHTaren alternatiba gisa. 2018 eta 2019 artean manifestazio aipagarriak egin zituzten Agurainen eta Gasteizen, eta alegazio ugari jaso zituzten. AHTaren aurkako beste plataforma bat ere sortu zen Logroño eta Miranda Ebro arteko proiektua salatzeko, Arabako Errioxako mahasti famatuei eragiten ziena. Berehala, upategien jabe guztiak eta EAJ buru zirela, proiektu horren aurka agertu ziren, eta oraingoz ez dago horren berri. Burgos-Miranda-Gasteiz tarteak zorte txarragoa du, duela gutxi argitaratu baita informazio-azterlanaren irekiera. Tarte hori oso garrantzitsua da Estatuarentzat, izan ere, Euskal Y-a eta Gaztelako goi-lautada lotzen ditu Madrilera iristeko, eta euskal Y-a baino beranduago amaitzea aurreikusten den arren, berebiziko garrantzia du, azken hau iparraldetik eta hegoaldetik loturarik ez duen abiadura handiko uhartea izan ez dadin.

AHTaren aurkako mitoak behera egin du

2004an, euskal Y-aren obrak hasi aurretik, Roberto Bermejo eta David Hoyos bezalako ekonomialariek Espainiako eta Euskal Herriko abiadura handiaren errentagarritasun ekonomiko eta sozial ezaz ohartarazi zuten. 2011n, ekonomialari horiek, Alejo Etchartekin batera, ondorio bera atera zuten Nafarroako korridoreari zegokionez. CEOE bezalako enpresa-erakundeak ere ez zuen azpiegitura hori gomendatzen merkantziarik eraman ezin zuelako.

Baina 2014tik aurrera, AHTaren ustezko ontasunak zalantzan jartzen zituzten txostenak bata bestearen atzetik heldu ziren. Ekonomiaren mundutik, besteak beste, Ofelia Betancourt, Germa Bel, Daniel Albalate unibertsitateko irakasleek eta FEDEA fundazioak erakutsi zuten Estatuko AHTek ez zituztela eraikuntza-gastuak berreskuratuko oso bidaiari gutxi zituztelako. Are gehiago, iparreko linea, euskal Y-a barne, defizitarioa izango zela bere ustiapenean ere. Horrek esan nahi du etengabe diruz subentzionatu beharko zela, zorpetzea areagotuz. Nafarroako korridorearen kasua makurragoa litzateke. Berrikiago EHUko Ecopol taldeak ondorio berberak atera ditu, eta zalantzan jarri du CO² isuriak aurrezteko ustezko irudi berdea; izan ere, esan du 70 urte inguru martxan egon beharko lituzkeela, eraikuntzan ekoitzitako CO2 berdintzeko. Esan daiteke gaur egun Espainiako estatuan ez dagoela azpiegitura hori defendatzen duen ekonomialaririk.

Kritikak ez datoz mundu akademikotik bakarrik. Erakunde ofizialek, hala nola Kontuen Epaitegiak, bai Espainiakoak, bai Europakoak, behin baino gehiagotan eman dizkiete zaplasteko handiak Espainiako AH-ri eta Euskal Y-ari, adieraziz porrot ekonomikoa izateaz gain, ez dutela errentagarritasun sozial, ekonomiko eta ingurumenekoaren azterketarik egin, eta erabaki politikoetan oinarrituta dagoela haren diseinua. Berrikiago, 2020an, Erantzukizun Fiskaleko Agintaritza Independentea (AIREF) urrunago joan da, Espainiako estatuari gomendatuz ez dezala aurrera egin gauzatzeke dauden proiektuekin, onura sozialak ezdeusak edo hautemanezinak direlako; halaber, aurretiazko azterketetan balizko bidaiarien kopuruak puzten direla eta eraikuntza-kostu oso apalak aurreikusten direla salatzen du.

Azken ohartarazpena Europako Batzordearena izan da; izan ere, 2021eko abenduan, Espainiako estatuari gomendatu dio Iruñea eta Gasteiz arteko abiadura handiko trenbidea bertan behera uzteko eta egungo trenbidearekin ordezkatzeko.

Azken batean, Espainiako estatuan abiadura handia 30 urtez martxan egon ondoren, esan dezakegu eraikuntza justifikatzeko erabiltzen ziren ustezko ontasunak faltsuak direla: ez du ekonomia hobetzen, ez du merkantziarik garraiatzen, ez du lurralde-kohesioa sustatzen, ez du ez errepideetako autorik ezta kamioirik ezabatzen, ez da jasangarria ingurumenaren aldetik, ez ditu lanpostuak nabarmen handitzen, ez ditu garraio-arazoak hobetzen… Gaur egun, AHTa suntsipenaren, xahutzearen, zorpetzearen, ustelkeriaren, klasismoaren, lan-esplotazioaren, ohiko trenaren desegitearen eta elite ekonomikoentzako onuraren sinonimoa baino ez da.

Covid-19aren etorrera eta Orain Arduraren agerpena

2020. urtearen hasieran, Covid 19aren krisia iritsi zen, eta agerian utzi zuen 2008ko krisiaren ondorioz izandako murrizketek osasun-sisteman eragin handia izan zutela. Testuinguru horretan, Orain Ardura ekimena sortu zen, AHTaren funtsak osasuna indartzera ez ezik, murrizketek eta pribatizazioek kaltetutako beste sektore asko indartzera bideratzeko aldarrikatuz. Manifestu bat egin zen, eta atxikimendu ugari bildu ziren, bai kolektiboenak, bai banakoenak ere. Lau hiriburuetako osasun-zentroetako ateetan aurkeztu zen, hainbat sektoretako profesionalen babesa jasoz, konfinamenduaren osteko lehen mobilizazioetako batean.

AHTari hego EHan Estatuko inbertsioaren % 70 ematen zioten 2021eko aurrekontuak aurkeztu zirenean, kanpaina bat egin zen hainbat sektoretako pertsonak mugiarazteko, inbertsio hori sala zezaten. Iruñean eta Bilbon mobilizazioak egin ziren, abenduaren 8ko alferreko proiektu handien, xahutzaileen eta inposatutakoen aurkako nazioarteko egunean erabilitako elefante txuriaren irudia berreskuratuz.

2021ean beste kanpaina bat egin zen, AHTaren kilometro baten kostua osasunean, hezkuntzan, pentsioetan eta zaintzan egin zitezkeen inbertsio gastuekin alderatuz.

Ekimena denboraren poderioz ahultzen hasi zen eta joan den udazkenean bertan behera uztea erabaki zen, nahiz eta Iruñean 500 pertsona inguru bildu elefante txuriaren zirku kalejiran parte hartuz.

AHTaren aurkako Nafarroako koordinakundearen haustura

2020. Urtearen amaieran, hausturaren txinparta sortu zen. Sakana eta Arabako Lautadako plataformetako kide batzuk, aurretik EH Bildu, Ahal Dugu eta Ezker Anitza-IU alderdiekin izandako harremanen ondoren, Ingurumeneko Estatu idazkariarekin bildu ziren alderdi horietako ordezkariekin batera. Burgos-Gasteiz-Iruñea-Castejon arteko AHTa ez eraikitzea proposatu zioten, eta horren ordez ohiko trenbidea mantentzea, mota guztietako trenentzat -AHT barne- egokitua eta modernizatua. Garai hartan gobernu zentralak, ADIFek eta Errioxako presidenteak egungo Castejon-Logroño tartea abiadura handiko trenen joan-etorrietarako egokitzeko adostutako konponbidearen antzekoa proposatu zuten. Bilera hau baino hiru aste lehenago, eta dena prest zegoenean, Nafarroako AHTren aurkako Koordinakundeko gainerako plataformei eta AHT Gelditu! Nafarroari ekimena aurkeztu zieten ea babestu nahi zuten ala ez. Itza-Oltza Plataformak eta Erdialdeko Elkarteak bat egiten zuten proposamenarekin. AHT Gelditu!-k kritikatu egin zuen, bai formengatik, bai edukiagatik, uste baitzuen ez zuela errespetatzen Koordinakundearen jarduera-protokoloa, osatzen zuten kolektibo guztiek adostutakoa, eta haren jarraipena arriskuan jartzen zuela. Abiadura handiko trenak igarotzea onartzeak azpiegitura hori de facto onartzea zekarrela kritikatu zuen, eta Errioxako konponbidea alternatiba gisa planteatzeak AHTaren parametro desarrollista berberei erantzuten ziela –Abiadura 220 km/h, energia-kontsumo handia, hesi-efektua, abiadura horretarako egokitzapen-obra handiak eta abar–.

Krisiak Nafarroako AHTren aurkako Koordinakundearen haustura eragin zuen: hiru plataformek osatu zuten Trenaren aldeko Nafarroako Plataforma eta AHT Gelditu! Nafarroak AHTaren salaketarekin jarraitu zuen, estrategia berriarekin bat egin ez zuen Sustrai Fundazioaren sostenguarekin. Ika-mika erdian, Koordinakundeak Tafallan gelditutako obretan AHTk suntsitutako Lurraren Berreskuratze Jardunaldia bertan behera utzi zen, Erdialdeko Elkarteak ez baitzuen Koordinakundearen izenean egin nahi.

AHTaren odoluste ekonomiko, ekologiko eta laboralak jarraitzen du

Estatu mailan, AHTaren garapenak 60.000 milio euro inguruko xahutzea ekarri du, 2008ko krisiaz geroztik oinarrizko sektoreetan izandako murrizketen oso kopuru antzekoa. Oso deigarria da gastu hori 1,4 bilioi €ko zor publikoa metatzen duen estatu batean, per capita munduko handienetako bat. Horri gehitu behar zaio ADIFen 20.000 milioi eurotik gorako zorra.

Badirudi krisi ekonomiko itzelak ez duela eragin nabarmenik Hego Euskal Herriko azpiegitura horretan. Oraindik ere ikusten dugu azken urteotan Estatuak lurralde hauetan egindako inbertsioaren % 60-70a AHT-aren obretan xahutzen jarraitzen dela. Gainera, Europako Kontu Auzitegiak 2020an adierazi zuen Euskal Y-aren obretako aurrekontuen desbideratzea % 55 zela. Hau guztia gutxi ez eta 11 tunel ebakuazio-galeriez hornitu behar izan dira, jatorrizko aurrekontuan aurreikusi gabekoak.

Horrelako lan guztiak bezala, ustelkeriak zipriztinduta daude, Beasaingo saihesbidearen kasuan bezala. Kasu horretan, justifikatu gabeko aurrekontu-desbideratzea antzeman zen, eta, susmagarriki, zegokion salaketa artxibatu egin zen. Corsan-Corviam, OHL, AZVI eta hego EHko AHTaren hainbat zatitako beste esleipendun batzuk, estatu espainiarrean PPri lotutako ustelkeria kasuetan nahasita egon dira, eta zuzendaritzako kide batzuk atxilotu eta inputatu egin dituzte.

EAJk, inork ez bezala, erakutsi du azpiegitura hau garatzeko akordioak, konpromisoak eta ahalik eta inbertsio handienak lortzeko gaitasuna. Estatuko negoziazio handi guztietan –Aurrekontu Orokorren onartzea, inbestidura-akordioak eta bestelakoak–, bere botoak ederki baliatu ditu AHTaren aldeko mesederik handienak lortzeko. Horrela, azpiegitura hori izan da PPrekin eta gaur egun PSOErekin kromoak trukatzeko arrazoi nagusia. 2018ko aurrekontuetan 3.300 milioi €-ko finantzaketa ziurtatzea lortu zuen hurrengo urteetarako. 2022ko Aurrekontu Orokorrak onartzeko negoziazioetan, EAJk, Euskal Y-rako 336 milio € lortzeaz gain, Gasteiz eta Bilborako lurpeko sarbideak egiteko encomienda de gestión delakoa sinatzea lortu zuen. Horrek esan nahi du inbertsioak aurreratu eta gero kupo bidez kobratu ahal izango dituela, Gipuzkoako AHTaren adarraren antzera. Horrela, obrak azkarrago egingo direla bermatzen da, lurpeko geltokiei dagozkien hirigintza-hozkadak bereganatzeko. Azken urteotako berritasuna EH Bildu eta Unidos Podemosena izan da -azken hau PSOErekin koalizio-gobernuan- 2020tik aurrera Estatuko Aurrekontu Orokorrak babestu baitituzte, besteak beste, Hego Euskal Herriko AHTarendako egiten dituzten inbertsioak zehazten dituztenak. Babes horren ordainetan, duela hilabete gutxi EH Bilduk 200.000 €-ko aurrekontu-saila lortu zuen gaur egungo Burgos-Gasteiz-Iruña-Castejon trenbidea mota guztietako trenentzat –abiadura handikoak barne– egokitzeko azterlan bat egiteko, Arabako eta Nafarroako trenaren aldeko plataformek defendatzen dutenaren ildoan. Egitekotan, ba liteke azterlan hau zabor-ontzira botatzea, hilabete geroago gobernu zentralak Burgos eta Gasteiz arteko AHTari buruzko informazio-azterlana onartu zuelako.

Nafarroan, nahiz eta obren erritmoa txikiagoa izan eta batzuetan lanak aldi baterako gelditu, azken boladan batez beste urteko 60-80 milioi euroko gastua egiten ari da (Estatuak Foru Erkidegoan egiten duen inbertsioaren % 60-70). Horri gehitu behar zaio iaz Maria Chivite presidenteak iragarri zuela Covid osteko Europako Berreskuratze Funtsen 145 milioi € azpiegitura hori finantzatzeko erabiliko direla. Kontuan izan behar da AHTaren obrak ez zeudela funts horiek merezi zitzaketen proiektu hautagaien artean. Litekeena da erkidego honetako obren erritmo geldoak eta eskuinaren presioak ahalbidetu izana eskandaluzko laguntza hori, Europako funtsekin Nafarroako korridorearen erreskatea de facto suposatzen duena, bide batez zorpetzea areagotuz.

Hondamendi ekologikoei dagokienez, nabariak dira lanek aurrera egin ahala. Lurra mugitzearen, lurraldea okupatzearen eta desegituratzearen, paisaia eraldatzearen, lurzoru emankorra kentzearen, biodibertsitatea pobretzearen, baliabideak xahutzearen eta berotegi-efektuko gasak isurtzearen inpaktu bortitzari gehitu behar zaio, duela gutxi zabaldu dela Gipuzkoako hainbat baserriri ura ematen zieten hogei bat iturburu lehortu dituztela -orain zisterna-kamioi baten menpe bizitzera kondenatuta- eta Elorrioko ibai batera isuri kutsatzaileak eragin dituztela.

Askotan bazterrean uzten den beste alderdi bat AHTren obretako lan-esplotazioa da. Lan hori eraikuntza-enpresa handietako azpikontratek ekarritako langile migratzaileek egiten dute maiz, jatorrizko herrialde edo eskualdeetako lan-hitzarmenekin kontratatuta, irregulartasuna nagusi den egoerak sortuz. Lan-baldintzak oso prekarioak dira: 12 ordutik gorako lanaldiak, ezbehar-tasa handitzen duten segurtasun-neurri egokirik gabe, gutxienez 9 hildako izan baitira Euskal Y-aren eraikuntzan. Lan-ikuskapenak hutsaren hurrengoa dira, hainbat sindikatuk behin eta berriz salatu duten bezala. Zalantzarik gabe, esan genezake tokiko eraikuntzako hitzarmenak aplikatuko balira, bai soldatei bai lan-baldintzei dagokienez, AHTa hain izango litzateke garesti, non amaitzeko zailtasun handiak izango lituzketen. Horretaz guztiaz mintzo da Urko Apaolaza Argia-ko kazetariaren Zuloan liburua.

EHko AHTaren obren egungo egoera

Ipar Euskal Herrian ez dira obrak hasi, eta badirudi oraingoz Frantziako gobernuak ez duela obrak hasteko asmorik baina ikusi dugun bezala, proiektua ez da bertan behera utzi.

Euskal Y-ari dagokionez, 16 urteko lanen ondoren eta herritarren gehiengoaren ustearen kontra, lanak amaitzetik oso urrun daude. Lehen aipatutako 2020ko AIREF-eko azterlanak adierazten zuen garai hartan oraindik inbertsioaren % 58 falta zela lanak burutzeko. Azpiegituraren zati handi bat amaituta dagoen arren, oraindik lan garrantzitsu franko egiteke daude. Horien artean Bergarako korapiloa nabarmentzen da, non hiru hiriburuetatik datozen trazaketak elkartzen diren. Lan horiek oso korapilatuak dira, Udalaitz mendigune karstikoaren oinarrian 4 km baino gehiagoko tunelak zulatu behar baitituzte. Gainera, amaitu gabe daude Elorrio eta Abadiño arteko bi zatiak, Hernani-Astigarraga artekoa eta herri horren eta mugaren artekoa. Eta, batez ere, hiru hiriburuetarako sarbideak eta dagozkien geltokiak. Bilboko eta Gasteizko lurpeko geltokiek proiektua erabat motelduko luketela ikusita, Basaurin eta Gasteiz kanpoaldean lurrazaleko behin-behineko geltokiak egitea erabaki dute. Horri guztiari gainegituraren instalazioa gehitu behar zaio: errailak, katenariak, instalazio elektrikoa, segurtasun-sistemak, etab. proiektuaren kostu osoaren % 35-40 inguru izan ohi dena. 2027rako euskal Y-a martxan jartzea dute helburu, 2030a baino lehen, data horretan Europako Oinarrizko Sarea martxan egon behar baitu, euskal Y-a sare horretako zatia delarik.

Gaztelako goi-lautadarekin duen loturari, seguruenik, gehiago kostako zaio, AHTa oraindik ez baita Burgosera iritsi eta Burgos-Gasteiz tartea oraindik informazio-azterlanaren fasean baitago. Euskal Y-a martxan jartzearen baldintzak ezezagunak izaten jarraitzen dute, ezer ez baitakigu zerbitzuaren ustiapen-baldintzei, maiztasunei, prezioei eta abarri buruz.

Nafarroako korridoreari dagokionez, 11 urteko lanen ondoren eta AIREF-eko datuei erreparatuz, proiektuaren 180 km-tik gorako inbertsio osoaren % 4 baino ez da gastatu. Campanas eta Castejon arteko zatian bakarrik ari dira lanean, eta 30 km-ko azpiegitura amaitu da (Castejon–Alesbes eta Azkoien–Erriberri azpizatiak). Zaragoza eta Castejon eta Campanas-Euskal Y konexioa arteko gainerako ibilbideari dagokionez, informazio publikoaren fasean daude, eta ez dago proiektu zehatzik. Euskal Y-an bezala, gainegituraren instalazio osoa ere faltako litzateke. Gaur egungo inbertsio erritmoan Nafarroako korridorearen amaiera 200 urte inguru kostatuko litzatekeela ikusita, Nafarroako Gobernuak berriki iragarri du 2026rako 60 km inguruko Castejon–Campanas tartea amaitu eta martxan jarriko duela, horretarako Next Generation funtsak erabiliz.

Oposizioaren egungo egoera

AHTaren mitoak behera egin duenez, jende askok jada ez ditu sinesten klase politikoak oro har eta bere komunikabide handiek agertutako bere ustezko ontasunak. Zerbitzua abian jartzeko bete ez diren iragarpenek ere ez dute fidagarritasun handiegiko irudia ematen lagundu. Inoiz ez da sumatu azpiegitura horren eskaera berezirik dagoenik, baina egun pairatzen dugun krisi ekologiko globalaren pertzepzio soziala nagusi den une honetan, jendartean AHTren eraikuntza axolagabetasun handiarekin bizi da.

Hala ere, AHTa onarpen-mailako unerik txarrenean dagoen arren, oposizioa oso maila baxuan dago, nahiz eta egoerak erantzun kementsua eskatuko lukeen obren ibilbidea zailtzeko. AHTren Aurkako Asanblada sortu zenetik 29 urte igaro dira, eta, beraz, esan daiteke AHTren aurkako borroka lurraldearen defentsarako beteranoenetako bat dela EHko historian. Horrek higadura nabarmena ekarri du belaunaldien arteko erreleboa gertatu ez delako, hain aspaldiko borroka batek dinamikoki irauteko behar duena. Gaztea eta berria balioak hain gainbaloratuta dauden une hauetan, AHTaren aurkakotasunak ez du proiektu berriagoen aurkako beste borroka batzuen erakargarritasunik, adibidez, eguzki-eoliko poligono edo makro etxaldeen aurkakoena.

Gaur egun, AHTren aurkako oposizioa honako leku hauetara mugatzen da: Elorrio-Atxondo-Abadiño eta Basauri (Bizkaia) eta Nafarroako AHT Gelditu! taldeak –azken herrialde honetan Mugitu!-k noizbehinkako ekintzak egiten ditu– eta Oarso aldeko AHTren aurkako taldea (Errenteria, Lezo, Pasaia, Oiartzun) Gipuzkoan. Aparteko aipamena Arabako eta Nafarroako Trenaren aldeko Plataformak izango lirateke. Puntu horien kokapenak erakusten du oraindik lanak hasi ez diren edo oraindik amaitu ez diren lekuetan mantentzen dela gutxieneko borroka. Kolektibo horiek, kontaktua izan arren, ez daude koordinatuta. Atxondoko iazko kanpaldia une itxaropentsua izan zen borrokan, muga guztiekin agerian geratu baitzen oposizioak bizirik dirauela. Kasu horretan, borrokan zeuden kolektiboen edo banakoen koordinazio-maila jakin batera iritsi zen, baina oraingoz ez du jarraipenik izan, eta hemendik aurrera gainditu gabeko irakasgaietako bat izanen da.

Etorkizunerako aukerak

AHTaren aurkako Asanbladan, lanean hasi aurretik, bitartean eta ondoren borroka planteatu behar zela ziotenik ba zen. Esperientziak erakusten digu, behin martxan jarrita, oso zaila dela azpiegitura baten aurkako borrokari eustea eta are zailagoa 30-40 urtez irauten badu, baina ideia interesgarria da. Esaten zen, halaber, obrak gelditzea bezain garrantzitsua zela kontzientzia antidesarrollista sortzea, jakitun izanik azpiegitura handiak oztopatzea makilak jartzea zela lurraldea, bertako biztanle eta hegoaldeko herriak arpilatzen zituen sistema kapitalista harrapariaren gurpiletan. Zentzu honetan kontua ez da garaitzea edo ez garaitzea, garaipena borroka bera da.

AHTa EHko inoizko obrarik suntsitzaile, xahutzaile eta anti sozialena da. Tren mota bat baino mundua ikusteko modu bat da, menperakuntza kapitalista, desarrollista eta patriarkalean oinarritua. Horregatik, oso garrantzitsua da borrokan jarraitzea indarrek eutsi arte, historiak arrazoia emango digula sinetsita. Are gehiago, sistema kapitalista pairatzen ari den krisi sistemiko globala inoiz baino nabariagoa den testuinguru batean, zeinean Covid-a horren sintoma bat baino ez den.

Agintariek tematuta jarraitzen dute AHTa kosta ahala kosta egiten, eta ez diete jaramonik egiten gomendio akademikoei, ezta estatuko zein nazioarteko instantzia politikoen proposamenei, ezta ere egungo egoeran horrelako makro-azpiegiturak etetea gomendatzen duen sen onari. AHTaren kasuan, EAJk inoizko apustu politiko handienetako bat egin du azpiegitura baten alde, eta amaitzera behartuta dago, kosta ahala kosta, nahiz eta zerbitzua behin-behineko geltokiekin jarri beharra barregarria izan. Denborak bere kontra jokatzen du, baliabide ekonomiko eta materialen eskuragarritasuna gutxituz joango baita kolapso atarian gauden honetan. Zentzu horretan, Ukrainako egungo gerra da horren adibide ezin argiagoa.

Nafarroan egoera barregarriagoa izan daiteke. Izan ere, 60 km-ko AHT Chu Chu bat martxan jartzea lortzen badute ere, ez dirudi urte askotan jarraipenik izango duenik, Nafarroak mundua harrituko zuela esaten zuen Shakespeareri arrazoia emanez. Erkidego honetan oso litekeena da AIREFena bezalako arrazionaltasunerako deiek eta estatuaren zailtasun ekonomikoek gehiago eraikitzea eragoztea. Penintsula, martxan jarri aurretik abandonatutako trenez beteta dago.

Horregatik da garrantzitsua, ahal dugun neurrian, oposizioari eustea, ziur baikaude AHTa porrot handia izango dela, nahiz eta makillatzen saiatu. Etorkizuneko erronka nagusiak honakoak dira: diskurtsoa hondamendi-aurreko egungo egoerari egokitu; oposizio atomizatua eta loturarik gabekoa koordinatu; ingurune antikapitalista-antidesarrollistekin zein lurra defendatzeko eta larrialdi klimatikoaren aurkako beste kolektibo batzuekin aliantzak egin; eta azkenik, hiri handietan kontrako sektore gehiago bildu, batez ere Bilbon eta Gasteizen, hirigintzako eraginak eta hozkadak oso garrantzitsuak izango baitira. Gogora ditzagun AHTa Bartzelonan eta Murtzian sartzeak eragindako arazoak zirela eta herritarrek egindako protestak.

AHTren aurkako borroka, une jakin batzuetan, EHko lurraren defentsaren ortzi-mugako anitzenetako, koloretsuenetako eta masiboenetako bat izan da. Eta gorabeherak gorabehera, nabarmendu behar da ia 30 urteren ondoren oposizioa bizirik mantendu dela, testuinguru eta garai desberdinetara egokitu diren praktikekin, eta garaipen oso garrantzitsuak lortu direla, hala nola proiektua aldi baterako geldiaraztea Ipar Euskal Herrian.

Keopsen piramidearen eraikuntzak 30 urte inguru kostatu omen zuen. Hala ere, Sekhemkhet, Nudum, Abusir eta beste batzuk ez ziren inoiz amaitu. EHan ia 30 urtez borrokatu ondoren, ez dute lortu bere obra faraonikoa amaitzea. Gure erronka da inoiz ez bukatzea. Animatuko gara?

AHTaren nafar aurkari bat
2022ko martxoa

[related_posts_by_tax posts_per_page="4"]