Case no mesmo momento en que apareceron as clases na sociedade, esa división segundo a cal uns homes viven da explotación e do traballo doutros homes, xurdiu na conciencia social a necesidade da emancipación, da supresión desa explotación e da opresión que esta levaba consigo. Espartaco, na época do escravismo, ou Münzer, para éraa feudal, encabezaron movementos cuxo fin era a liberación dos escravos e dos servos. Ambos simbolizan a conciencia da emancipación dos oprimidos na historia anterior ao capitalismo, ambos souberon penetrar a natureza antagónica das relacións sociais do seu tempo e reducir ao máximo o carácter irreconciliable desas relacións sociais: o enfrontamento entre posuidores e desposuídos, o enfrontamento entre ricos e pobres, independentemente da forma que este enfrontamento revestise en cada época histórica.
Pero igual que as condicións materiais da sociedade permitían abrir á conciencia do home as ideas de emancipación, tamén lle impoñían un límite acorde co insuficiente desenvolvemento das forzas produtivas. Non só a linguaxe místico-relixioso co que estaba expresado case sempre ese programa de liberación (sobre todo no caso da maioría das revoltas campesiñas antifeudais), senón principalmente o programa mesmo, que non daba máis alternativa ao escravo que a fuxida nin ao servo outra saída que converterse el mesmo en propietario individual e privado da terra que traballaba (e, por conseguinte, promovía a perpetuación das clases), poñían de relevo aquel límite.
É co capitalismo, modo de produción que desenvolve as forzas produtivas a unha velocidade nunca vista, cando a produción vai adquirindo un carácter social tal que implica a todos os seus compoñentes na economía e vai integrándoos por lazos económicos de interdependencia e cando xorde unha nova clase de explotados que son xuridicamente libres e que crean toda a riqueza pero que non posúen nada, o proletariado, é nesta época cando se crean as condicións obxectivas para a verdadeira emancipación da humanidade e cando o seu programa de xustiza e liberdade pode ser formulado cientificamente.
Nin ao escravo nin ao servo líbranlle do seu mísera situación a loita permanente e ás veces heroica contra o seu amo e o seu señor. É a propia desintegración do réxime escravista xunto á importación de relacións sociais novas no mundo antigo, para o primeiro caso, e a entrada en xogo dunha clase social que se había ido desenvolvendo en esferas secundarias da sociedade (a burguesía), para o caso do feudalismo, o que soluciona definitivamente a cuestión da superación dos vellos modos de explotación. Non é directamente a loita de clases entre os produtores que cargan sobre os seus ombreiros a creación da riqueza e quen se apropian dela o que resolve o problema da explotación social, só as súas formas. Por iso, a historia da humanidade anterior á aparición do proletariado resúmese no simple cambio das formas de explotación, na simple substitución dunhas clases por outras (tanto de explotadores como de explotados) e duns modos de produción por outros no escenario da sociedade. E é nestes termos como se expresa, desde o punto de vista político, a contradición que comparten todas as formacións socio-económicas precapitalistas, segundo a cal a supresión das relacións sociais de explotación, das que os oprimidos van tomando conciencia, non é obra súa nin da súa loita de clases, senón da entrada en acción doutras forzas sociais alleas ás que constituían o eixe central daquelas formacións (a relación amo-escravo ou a existente entre o servo e o señor).
Esta contradición, con todo, esta separación que o desenvolvemento social interpuxera entre a conciencia do explotado e o seu programa de emancipación, por unha banda, e os resortes e os medios para eliminar esa explotación e cumprir o programa liberador (basicamente a loita de clases), por outra, será superada cando o feudalismo deixe paso ao capitalismo, o señor convértese en burgués e o servo en proletario.
Efectivamente, o capitalismo vai eliminando aos poucos todas as vellas formas de produción ou vai asimilándoas e supeditándoas baixo o seu mando e, con iso, vai convertendo a todos os produtores en asalariados ou someténdoos ás férreas leis do mercado capitalista. A lei xeral de acumulación capitalista transforma progresivamente todas as relacións sociais en relacións capitalistas e divide aos produtores, dun xeito radical, en propietarios que monopolizan os medios de produción -que cada vez van sendo menos e máis poderosos- e en non propietarios que só teñen a súa forza de traballo. O capital socializa a produción, divide ao máximo os pasos necesarios para a produción dunha mercancía e implica a un número crecente de homes nese proceso, á vez que despraza ao produtor directo e individual. A división social do traballo profúndase ao mesmo tempo que a organización de toda a produción social concéntrase en cada vez menos mans. A satisfacción das necesidades persoais deixa de ser unha cuestión individual e pasa a ser un asunto social. A contradición entre a progresiva socialización da produción e a súa forma privada de apropiación desenvólvese e agudiza, impregnando todas as esferas da sociedade. Os problemas da explotación e da opresión propias de toda sociedade de clases adquiren un novo contido e, ao mesmo tempo, reclaman unha nova solución.
O traballo escravo sostiña unha sociedade parasitaria de nobres e xentís que non o recoñecían como parte integrante da súa vida política. A liberación do escravo pasaba pola manumisión (é dicir, o converterse en parasito), a fuxida ou a morte por extenuación. O servo alimentou o lecer e correríalas guerreiras das mesnadas feudais durante séculos, mentres o campesiño loitaba por desembarazarse da súa condición servil e emanciparse como clase (converterse en propietario libre da terra). Pero esta emancipación era a dunha clase que ambicionaba converterse en clase independente. Non significaba a supresión das clases. Da emancipación campesiña xurdiu o capital e o capital procreou ao proletariado. A meta desta nova clase só podía estar orientada polo camiño da emancipación da súa mesma condición de clase -e, con iso, da liberación de toda a humanidade da división en clases-, da supresión das mesmas e da supresión de todo o oprobio e a miseria que leva consigo. O capital proletariza a toda a humanidade e, á vez, exprópiaa dos seus medios de vida. O proletariado só ten que expropiar aos expropiadores para que todos os homes volvan ser donos de si mesmos e do seu destino. Por primeira vez na historia, a posición especial dunha clase permite que a apropiación dos seus medios de vida carrexe a desaparición da propiedade privada e das clases, e que a sociedade poida ser organizada non polo imperio da necesidade, senón segundo a asociación libre dos seus membros, que deixan de depender dos medios e do produto do seu traballo e pasan a ser soberanos e suxeitos plenos das súas vidas.
Pero esta tarefa suscita novas esixencias e novos problemas relacionados cos instrumentos e cos medios dos que o proletariado debe dotarse para cumprir esa misión histórica. O primeiro e principal é o da loita de clases. O proletariado, a diferenza do resto das clases explotadas ao longo da historia, pode establecer unha correlación positiva entre a implementación da súa loita de clase e o programa de autoemancipación e de emancipación da humanidade da explotación e da opresión, pode establecer un camiño directo entre a súa loita como clase e a destrución das clases. Para iso, con todo, necesita destruír o poder político do capital (Revolución Proletaria) e implantar o seu para construír unha nova sociedade sobre bases diferentes (Comunismo). Pero para que o proletariado poida converterse nunha forza política necesita primeiramente constituírse en partido político.
Unha das peculiaridades históricas da clase proletaria é que á súa condición de clase vai aparellada paralela e simultaneamente a súa condición de partido político. Efectivamente, o proletariado aparece na historia como clase non cando a burguesía comeza a producir en forma capitalista e a expropiar e converter en asalariados aos produtores, nin sequera cando a industrialización en masa da economía converte á gran maioría dos produtores en asalariados; a clase obreira xorde na historia cando eses asalariados ou os seus representantes máis avanzados adquiren conciencia de que constitúen unha clase separadamente con intereses propios e opostos aos das demais clases da sociedade. Entón, organízanse como clase: tratan de loitar polas mesmas reivindicacións, tratan de unir esas loitas, tratan de crear as súas organizacións unitarias para a defensa dos seus intereses, et. Estas loitas e este afán unitario pola defensa dos seus intereses comúns é o motor do movemento obreiro. Neste sentido, o proletariado é clase porque, no seu movemento, adquire conciencia de si mesma como tal clase, da súa peculiaridade social e económica; pero aínda non ten conciencia do seu papel histórico como clase. O proletariado, nesta etapa, ve o que é, pero aínda non o que debe ser; toma conciencia de clase, pero aínda non adquiriu conciencia de clase revolucionaria.
Certamente, o propio marco da sociedade burguesa pode dar cabida, sen sentirse subvertida, á organización política dunha parte do seu corpo social. De feito, a burguesía non nega nin pode negar a existencia das clases, nin de intereses sociais dispares, nin da organización política para a defensa deses intereses. E, de feito, como dixo Marx o xurdimento do proletariado como clase desde a centralización das súas loitas nunha loita nacional e, polo tanto, nunha loita de clase, significa, tamén, o nacemento do proletariado como partido político, pois “toda loita de clase é unha loita política”. Pero o carácter desta loita política correspóndese co carácter do estado de conciencia e organización da clase no nivel de desenvolvemento relativo á súa recente formación como clase social; é dicir, correspóndese co nivel de conciencia e organización como clase que é consciente “de si mesma” e non aínda “para si mesma”. Por iso, o contido político dos programas e da actividade das organizacións obreiras, nesta fase de desenvolvemento, é principalmente económico e reivindicativo, reformista. Este contido político correspóndese, desde o punto de vista da sociedade en xeral, co desenvolvemento aínda ascendente do capitalismo, e desde o punto de vista da clase proletaria en particular, co período de acumulación cuantitativa -ou de “acumulación de forzas”- previo ao salto cualitativo, paralelo á entrada do capitalismo na súa etapa imperialista ou de crise xeral, que pon na orde do día a Revolución Proletaria. Neste período, a conciencia e a organización espontánea, economicista ou tradeunionista, do tipo sindical ou do tipo do vello partido obreiro reformista (socialdemócrata), xa non está á altura das necesidades da clase obreira: neste período é precisa a organización política de novo tipo do proletariado.
Esta organización política de novo tipo é o PC, que comeza a xurdir cando o proletariado, principalmente a través do seu sector máis avanzado, adquire conciencia revolucionaria. De feito, o PC é consecuencia deste paso histórico e, ao mesmo tempo e unha vez creado, é tamén a súa causa; é dicir, o PC xorde porque a clase empezou a comprender o seu papel revolucionario, e xorde como instrumento que a clase dáse a si mesma para asumir e cumprir plenamente ese papel.
Comité
Central do PCR
Abril 1996