Pri la spertoj de juna anglo en Germanio de la 60-aj jaroj.
Jen recenzo de Boris Kolker kiu aperis en la revuo 'Literatura foiro' (junio 2001):
Nemultas seriozaj originalaj romanoj en Esperantujo, do
apero de ĉiu estas evento. Tiu ĉi estas vera romano, kiu kreis gravan eventon en
la esperanto-literaturo. Oni certe ne domaĝas la tempon elspezitan por legado de
pli ol tricent paĝoj.
La intrigo
En la jaro 1993 juna aŭstraliano venas en Germanion por studi nuntempan germanan
literaturon. Li ekscias pri juna (kaj ekstere eĉ simila al li) brita docento
Mark Bryant, kiu pasigis la vintron de la jaroj 1968 kaj 1969 kiel estro de la
Hejmo de Sankta Mikaelo por Forgesitaj Alianculoj en Norda Germanio. La Hejmon
fondis Damo Carolyne Beauchamp, heroeca kaj samtempe ekstravaganca kaj eĉ komika
figuro. La paĝoj dediĉitaj al ŝi estas speciale legindaj.
La rakontanto esploras la vivon de Mark Bryant, konatiĝas kun liaj taglibroj kaj
leteroj, parolas kun homoj, kiuj lin konis. El tio naskiĝas romano, kiu impresas
per sia kvazaŭdokumenteco. Stranga koincido de cirkonstancoj kondukas al
tragedio de la protagonisto. Epizodoj estas prezentataj en la unua persono kaj
oni, ĝenerale, ne mis komprenas, kiam ilin aŭtoras Mark kaj kiam la rakontanta
(anonima) aŭstraliano. Tamen estus nesuperflue malsamigi ilin per iu
presmaniero.
Vrakoj de la milito
La Hejmo de Sankta Mikaelo estis fondita por prizorgi malfeliĉulojn el Orienta
Eŭropo. Post koncentrejoj aŭ sklavlaboro en Germanio ili estis metitaj en
Barakarojn por Eskster-Patriuloj. Sed antaŭ of repatriiĝi, ili faris gravajn aŭ
negravajn krimojn kaj trafis malliberejojn; rezulte, la propraj patrujoj ne
volis reakcepti ilin aŭ ili mem ne deziris repatriiĝi. La Hejmo de Sankta
Mikaelo devis esti ilia hejmo post liberiĝo kaj antaŭ la memstara ekvivo.
Tiuj homoj havis kripligitan psiĥon, ilia germana lingvo estis malaltnivela, ili
malbone orientiĝis en realaĵoj de la ĉirkaŭa vivo. La germanaj ŝtato kaj socio
donis laŭeblan socialan helpon al tiuj "vrakoj de la milito" sed tio ne estis
sufiĉa. Mark Bryant estis ilia konkreta prizorganto en tiu Hejmo. La laboro
estis pli ol malsimpla, sed Mark klopodis trovi restintajn homecajn trajtojn en
tiuj alkoholuloj, stranguloj kaj frenezuloj, malgraŭ tio ke lia vivo pli ol
unufoje estis en danĝero.
Ribela Sesdekoka
La jaro 1968 eniris la historion kiel jaro de ribelo de okcident-eŭropaj
studentoj, kiuj iluzie revis, ke ili povos ŝanĝi la mondon direkte al plia
justeco. En tiu ribelemo klare vidiĝis kontraŭ-usoneco. Ĉar estis la tempo de
Malvarma Milito, la ribeluloj, logike, devus subteni la sovetian propagandon,
kio tamen ne okazis, malgraŭ akuzoj de la dekstra gazetaro. Do ili restis sen
klara ideologio, kio per si mem antaŭsupozigis ilian malvenkon. Pasis jaroj kaj
plimulto de la iamaj ribeluloj ŝanĝis siajn vidpunktojn kaj akiris la
materialisman pensmanieron de nuntempuloj.
Estas tre interese observi, kiel la aŭtoro priskribas lokajn studentajn ribelojn
kaj ilian ideologion interpretatan de unu el la plej simpatiaj personoj de la
romano, Ulrike Sander. Kiam la loka transporta kompanio decidis draste plialtigi
prezojn por aŭtobusaj biletoj, studentoj ekribelis, subtenataj de aliaj urbanoj.
Kelkajn tagojn ili malebligis aŭtobusan cirkuladon kaj senpage transportadis
urbanojn per siaj aŭtomobiloj. La potenculoj ne restis senagaj, kion atestas
frostiga epizodo, kiam maŝinsimilaj policistoj el iu elita taĉmento senkompate
batadis per bastonoj kapojn kaj dorsojn de manifestaciantoj. Kaj en la cetera
tempo de tiu protestado regis interfratiga atmosfero, kiu memorigis al mi pri la
tempo de la tritaga puĉo, kiun organizis konservativaj komunistoj kontraŭ
prezidento Gorbaĉov en aŭgusto de 1991: tiam miloj da nearmitaj moskvanoj venis
al la Rusia Blanka Domo por ŝirmi per si la demokration. Ho ve, ĉio finiĝis eĉ
per plia maldemokratio!
Amoj
Ĉu iu normala romano povas eviti amon? Mark, sufiĉe sensperta pri amaj aferoj,
estas disŝirata inter du allogaj junulinoj - intelekta Ulrike kaj seksalloga
Alice. Iliaj naskiĝantaj sentoj estas priskribataj tre subtile. Kaj la unua
amora sceno estas prezentita vivece kaj streĉe.
Germanoj
Ĉar la romano rilatas al la postmilita Germanio kaj rekte tuŝas postsekvojn de
la Dua Mondmilito, estas multe atentataj "malbonaj" germanoj: nazioj kaj iliaj
helpantoj. Ni substreku aparte severe priskribitajn ekskurson al la iama
koncentrejo Bergen-Belsen kaj ĝian koncizan historion, ilustritan per kelkaj
eventoj. Paradokse sonas la rezonado, ke oni ne bedaŭru la malsukceson de la
komploto kontraŭ Hitler en julio 1944.
Kutime oni konas multe malpli "bonajn" germanojn. Tiaj ja estis en sufiĉe granda
kvanto en ĉiuj socitavoloj antaŭ, dum kaj post la milito. Ilia fatala eraro
estis subtaksi la danĝeron de la nazioj, akirintaj la potencon. Kaj poste jam
estis malfrue: oni devis aŭ konformiĝi al la nova reĝimo aŭ esti frakasitaj de
ĝi. Estas granda sukceso de la aŭtoro montri tiajn homojn kiel Rudolf Sander kaj
Tina Tscheche, kiuj post la milito abnegacie helpadis al viktimoj de la nazia
teroro.
Dogmemo
Kelkajn paĝojn okupas vizito de Mark kun du prizorgatoj al misiisto de iu
kristana sekto. La misiado komenciĝas mole, sen ajna signo de psiĥologia premo.
Sed iom post iom la tensio kreskas (aŭ pli ĝuste, estas kreskigata), ĝis la
situacio iĝas freneziga, kiam ekzaltitaj personoj unuanime ekkrias: Jesuo, mi
estas via, prenu niin, ho Sinjoro!. La premo estis tiel forta, ke eĉ la
ironimensa ateisto Mark apenaŭ rezistas la tenton krii la samon kun ĉiuj.
Kvankam la libro faras neniun paralelon, oni povas imagi, ke al simila
psiĥologia premo homoj devis subiĝi post la alveno de la nazioj al potenco.
Diskutoj
Apartan valoron havas meditoj de Mark kaj liaj diskutoj kun kelkaj personoj pri
temoj intelektaj, literaturaj, politikaj, religiaj. La aŭtoro prezentas la
temojn el diversaj, ofte kontraŭdiraj vidpunktoj kaj instigas la leganton
evoluigi la ideojn kaj fari siajn proprajn konkludojn.
Lingvaĵo
Trevor Steele verkas per riĉa esperanta lingvaĵo, iam eĉ tro riĉa: estas domaĝe,
ke kelkfoje li ne faras al si penon trovi jam ekzistantan vorton sed uzas ĵus
elpensitan neologismon.
La cirkonstancoj devigas la aŭtoron prezenti parolon de personoj, uzantaj
germanajn dialektojn, kaj eksterlandanojn, kies rego de la germana lingvo estas
subnivela. Ŝajnas, ke li sufiĉe lerte solvas tiajn problemojn, kaj la fuŝa
lingvaĵo de tiuj personoj impresas versimile.
Mankoj
Trevor Steele estas bona verkisto kaj stilisto. Tamen eĉ la plej bona stilisto
bezonas akraokulan redaktoron. Tia redaktoro ne laboris pri tiu romano, kio
estas domaĝa.
La libro havas allogan aspekton, ĝi estas bele presita. Sed ŝajnas, ke ĝi ne
havis provlegiston aŭ havis ne sufiĉe atentan: de tempo al tempo oni stumblas ĉe
preseraroj; kaj kio estas plej ĝena, la majusklan K ofte anstataŭas la minuskla
k.
Tiuj mankoj, forigeblaj en sekva eldono, ne malpliigas la meritojn de Trevor
Steele, kiu verkis romanon interesokaptan, ĝuindan kaj prifierindan.
Kaj jen recenzo de Miguel Fernández kiu aperis en la revuo 'Esperanto' (jaro 2001-a):
Ja havi niatendare verkiston kiel Trevor Steele konstituas
veran luksaĵon por la E-literaturo; legi liajn librojn konstituas veran plezuron
por la beletra sento. Aliro al la du prikomentataj produktoj liaplumaj tion
pruvas. 'Australia Felix', novel-kolekto, kaj 'Neniu ajn papilio', romano,
malkiel la plimulto – ve! – de niaj kreaĵoj, kompareblas kun plej elstaraj
samĝenraj verkoj en la aliflanke, ne ĉiam kontentiga - etnolingva panoramo de la
nuntempa rakontistiko.
Nia Steele havas 'kion' kaj scipovas 'kiel' rakonti. Li, malkvieta engaĝiĝinto,
amanto de la vivo, de la lumo, de la justo, de la homo kaj ties
cirkonstancoj..., multon traspertis laŭlonge kaj laŭlarĝe de la mondo. Kaj tio,
nome vero, plurfaceta vero projekciita sur literaturan planon, emanas el liaj
kristalklaraj elplumaĵoj, abundaj je sukaj parolturnoj, je dialektaj
esprimformoj oportunaj por karakterizi specifajn kolektivojn, je belaj sonoroj
kaj malfacile atingebla simplo...
Kurta aŭ longa fabelo, novelo, romano: jen kategorioj kiujn Steele diferencigas
ne nepre pro amplekso, sed, precipe, pro sento pri interna takto, ritmo,
harmonio, kaj surbaze de la plia aŭ malplia proksimo inter la rakonta materialo
kaj la poezio. Ĉiu historio havas sian spiriton, postulas do apartan traktadon -
foje eĉ kineskan -, kaj li elektas ĉiukaze la formon plej taŭgan por redoni la
deziratajn iluminojn. Tiel en 'Australia Felix' kunvivas plej diversaj longoj,
de dupaĝa rakonto ĝis novelo - kia novelo! ('Por savi nigran animon'), kia
leciono aŭ lekcio pri rakont-arto! - najbara al kurta romano.
La 11 noveloj de la kolekto priparadigmas la ĝenron, klasifikeblan - kiel jam
aludite - intera inter poezio kaj romano: per ili la aŭtoro invitas nin ĉeesti
jen ĉiutagan, jen eksterordinaran event(ar)on,lokante nin rande de la mistero,
de la magio el antikvaj ŝamanoj, kiuj iniciate kaj inice fabelis parole,
apudfajre. Plie, unueco ĉirkaŭ baza elemento: Aŭstralio, en kies pejzaĝojn,
homojn, morojn multaj el ni eniĝis, danke al nia aŭstralia mondcivitano Steele.
Kaj unu komuna zorgo: la aborigenoj, ilia subpremata kulturo, ilia ĉielklama
sociala marĝenigo, la ĉi-koncerna hontiga hipokriteco de la blankuloj kaj ties
institucioj - superbas ĉi-prie, krom la supre menciita, la novelo 'La Koroboria
Vespermanĝo' -, ĉio ĉi en la antipodo de la titolo, kiu, tiele, sarkasme, iĝas
protesto, la reverso de la monero, peras denuncon absolute senan je pamfleteco
kaj semitan per tia vero ke ĝi prilumas tenebrojn kaj vibrigas plej aŭtentajn
fibrojn de homeco.
'Neniu ajn papilio' estas la konata, antologiinda Steele-aĵo 'Apenaŭ papilioj en
BergenBelsen', plentrafe pligrandigita-de 152 al 337 paĝoj -, polurita kaj
riĉigita. Kiel splenda rezulto! Ĝi havas la parfumon de la ĉefverkoj kaj la
mirindan romanan teksturon palpeblan nur ĉe lertaj pentristoj de etosoj kaj
fajnaj priserĉantoj de animoj. Enkonduko de plia rolulo, esplorinto de la
protagonista vivo, Mark E. Bryant - brilega solvo! -, krom ke ĝi ebligas al la
intrigo transpreni ĝustaloken dialogojn kiuj aspektis iom perfortite en 'Apenaŭ
papilioj', komplete plifirmigas la karakteron de dokumento celitan por la romano
kaj permesas efikplenajn ludojn per - aŭ malliniigojn de - la tempo.
Kia plezuro tiel reveni al la universo de Mark Bryant, jam propramerite mita
nomo niabeletre! Universo de kontrastoj en la kontrasto-riĉa Germanio de 1968 -
nome la epoko kiam klaskonsciaj gejunuloj havis fingropinte la ŝancon draste
ŝanĝi la historion (antaŭ ol tiu perfidis sin mem) : unuflanke, studentaj
strikoj esperdone sukcesaj; kontrapunkte, ankoraŭaj spuroj de la dua mondmilito,
diverslandaj homoj venintaj Germanien por batali kontraŭ Hitlero kaj,
postmilite, restintaj kiel marĝenuloj. Ĉisceneje Mark Bryant, brita studento,
amanto de la germana lingvo, etburĝeska mediokrulo, poiome engaĝiĝas, ĝis lia
figuro, kontraste kun la apika falado de la ĵus menciitaj herooj, sociale
gigantiĝas ĝis heroeco. Jen sesdekokece revolucia mesaĝo, kiu donas al la romano
valoron universalan en la spaco kaj tempo. 'Neniu ajn papilio' estas, sendube,
unu el la pintoj en la historio de nia romanistiko.
Amiko Trevor, brakumojn; majstro Steele, gratulon kaj dankon!
|
|
|
|
|
|
